با موضوع:مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن

۲- خسرو . ۱۳۱

1. خسرو در منظومه نظامی. ۱۳۱

الف) شیوه ی عاشق شدن ۱۳۲
ب) مرگ خسرو به روایت نظامی . ۱۳۲
ج) چگونگی اطلاع شیرین از مرگ خسرو به روایت نظامی . ۱۳۳

2. خسرو در شیرین و خسرو دهلوی ۱۳۴

الف)چگونگی عاشق شدن خسرو ۱۳۴
ب) مرگ خسرو به روایت امیرخسرو دهلوی ۱۳۵
نقد و بررسی خسرو در اثر دهلوی در مقایسه با اثر نظامی ۱۳۷
مرگ خسرو به روایت فردوسی ۱۳۹
رحلت حضرت یوسف به روایت جامی . ۱۴۱
نقد و بررسی مرگ خسرو ۱۴۳

1. فرهاد به روایت نظامی . ۱۴۶
2. فرهاد به روایت دهلوی ۱۴۷
3. فرهاد به روایت وحشی . ۱۵۱

الف) غرض دو شاعر از سرودن داستان ۱۵۱
ب) مقایسه شخصیت فرهاد از دیدیگاه دو شاعر . ۱۵۴

1. فرهاد مهندس و فرهاد پیکرساز ۱۵۴
2. فرهاد پهلوان و فرهاد زورمند ۱۵۱
3. فرهاد نکته دان و نکته سنج ۱۵۷
4. بی نیازی و عزت نفس و غرور هنرمندانه . ۱۵۹
5. فرهاد دل نازک و دل هوسناک ۱۶۱

نتیجه گیری در مورد فرهاد ۱۶۲
شخصیت های فرعی . ۱۶۳

1. مریم ۱۶۴

الف) مریم در خسرو و شیرین نظامی ۱۶۴
ب) مریم در شاهنامه فردوسی ۱۶۴
ج) مریم در شیرین و خسرو دهلوی ۱۶۵

2. مهین بانو ۱۶۷

الف) مهین بانو در خسرو و شیرین نظامی ۱۶۷
ب) مهین بانو در شیرین و خسرو دهلوی . ۱۶۷

3. شکر و بازغه ۱۶۹
4. شیرویه ۱۷۲
5. باربد و نکیسا . ۱۷۳

شبدیز – طاقدیس . ۱۷۵
الف) تخت طاقدیس . ۱۷۵
شبدیز ۱۷۶

6. هرمز . ۱۷۸
7. بزرگ امید ۱۷۸
8. شاپور ۱۷۹

نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه نظامی و دهلوی . ۱۸۰
نقد و بررسی شاهنامه در مقایسه با اثر نظامی ۱۸۳
نقد و بررسی حوادث داستان منظومه جامی در مقایسه با منظومه ی نظامی . ۱۸۴
خوابهای خسرو ۱۸۴
خوابهای زلیخا ۱۸۵
خوابهای یوسف ۱۸۳
نقد و بررسی حوادث داستان در دو منظومه وحشی و نظامی . ۱۸۹
 
بخش نهم: گفتگوی در داستانها . ۱۹۷
نقد و بررسی گفتگو ها در پنج اثر . ۱۹۸
بخش دهم : هنر شاعری . ۲۰۰
مقایسه و بررسی هنر شاعری در پنج منظومه . ۲۰۱
بخش یازدهم: عنصر توصیف . ۲۰۸
بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه . ۲۰۹
چکیده پایان نامه :
این رساله پژوهشی است در مقایسه ی خسرو شیرین نظامی با داستان خسرو وشیرین در شاهنامه ، شیرین و خسرو امیر خسرو دهلوی ،فرهاد و شیرین وحشی بافقی و یوسف وزلیخای جامی با عنوان (مقایسه ی خسرو و شیرین نظامی با منظومه های هم نام با آن)
از آنجاییکه داستان خسرو وشیرین در بین عوام رواج داشته است، شاعران بسیاری از جمله فردوسی و نظامی آنرا به نظم در آورده اند.
بعد از نظامی، شاعران بسیاری به تقلید از آثار وی برخاسته اند و شیرین و خسرو دهلوی، فرهاد و شیرین وحشی با فقی و یوسف و زلیخای جامی از نظیره ها

ی موفق برای خسرو و شیرین نظامی است.

در این پزوهش تلاش کرده ام که مقدمه ی آثار ،چکیده ی داستانها ،شخصیت ها ،حوادث داستانها،گفتارها،هنر شاعر و توصیف در این آثار را مقایسه کنیم.
امید است که مورد توجه علاقه مندان و پزوهشگران و ادب دوستان واقع گردد.
پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است :
بخش نخست: شرح احوال و آثار شاعران
بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلّدان او
بخش سوم: پیشینه ی داستان خسرو و شیرین
بخش چهارم: در باره ی خسرو وشیرین
بخش پنجم: مقایسه آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار
بخش ششم: مقایسه ی آغاز داستان خسرو و شیرین با دیگر آثار
بخش هفتم: چکیده ی داستان ها به روایت هر یک از شاعران
بخش هشتم: نقد و بررسی حوادث داستانها در پنج منظومه
بخش نهم: بررسی و مقایسه گفتگوها در داستان ها
بخش دهم:نقد وبررسی هنر شاعری در پنج اثر
بخش یازدهم: بررسی و مقایسه ی عنصر توصیف در پنج مثنوی
واژه های کلیدی:
مقایسه ،خسرو،شیرین،نظامی،فردوسی،دهلوی،وحشی،جامی
مقدمه:
ای نام تو بهترین سر آغاز                   بی نام تو نامه کی کنم باز
مثنوی خسرو و شیرین بی تردید یکی از شاهکارهای عشقی در ادبیات جهان است، و اشعار نظامی نیز یکی از عمیق ترین و پرمغزترین اشعاری است که در زبان فارسی درباره ی عشق سروده است.
این مثنوی (خسرو وشیرین)داستان عشق خسرو پرویز(پادشاه ساسانی)با شیرین شاهزاده ی ارمنی  (برادرزاده ی بانوی ارمن) است : که نظامی آن را در بحر (مسدّس مقصور)(مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل)یا محذوف (مفاعیلن مفاعیلن مغولن)سروده است.
داستان عشقبازیهای خسرو و شیرین از جمله داستانهای اواخر عهد ساسانی بوده و در کتابهایی مانند؛ «المحاسن دالاضداد جاحظ» ، «غرراخبار ملوک الفرس ثعالبی» ، «تاریخ بلعمی» و «شاهنامه فردوسی» نیز آمده است.
منتهی در منابع قدیمی شیرین کنیزکی ارمنی است ؛ که خسرو از زمان پدر خویش ، هرمز، به او دل بسته بوده و بعد به حرم سرای پرویز راه می یابد و همسر محبوب او می شود.
در منابع بالا (به جز روایت بلعمی)از فرهاد – مهندس کوه تراش و عاشق شیرین- سخن نمی رود و
حال آنکه در داستان نظامی، شخصّیت فرهاد درخششی بارز دارد.همچنان که در (منظومه ی فرهاد وشیرین) امیر علیشیر نوایی و دیگر روایات ترکی نیز عشق شیرین و فرهاد بیش از همه ی قسمت های منظومه دارای اهمیت است .
داستان خسرو وشیرین از قرن چهارم هجری به بعد وسعت و دگرگونی یافته و در بین مردم رواج پیدا            می کند. همانطور که در مقدمه ی داستان خسرو و شیرین آمده، به نظامی رسیده و شاید وی نیز درآن تصرفّاتی شاعرانه کرده است.
به نظر می رسد که بخش عمده ای از خسرو وشیرین نظامی سرگذشتی است عاشقانه در محیطی اشرافی و به تعبیر دیگر عشقی همایونی است با کیفیات و ویژگی های مخصوص به خود.
مثنوی خسرو وشیرین از دیدگاه هنر و حکمت و زبان ادبیات بی مانند است و اگر چه در طول زمان و در هر عصری یکی از هنرمندان ازآن تقلید کرده است ، ولی هیچ کدام از عهده ی این کار بر نیامده و به راز و رمز این کتاب پی نبرده ودر زیبایی کلام به پایه ی آن نرسیده اند.
این تقلید ها از قرن هفتم به بعد آغاز شد ، و در تمام دوره های ادبی زبان فارسی ادامه یافت.
ظاهراً امیر خسرو دهلوی نخستین و بزرگترین شاعری است که به تقلید از نظامی به نظم پنج گنج همت گماشته ، و در میان همه ی مقلّدین موفق تر بوده لکن او نیز از رازهای داستان بی خبر بوده است.
از میان دیگر مقلّدان میتوان به جامی ،هاتفی،قاسمی گنابادی ، وحشی بافقی،عرفی ، مکتبی ، فیضی فیاضی، اشرف مراغی و آذر بیگدلی اشاره کرد که ؛ هر یک همه یا بعضی از مثنوی های نظامی را تقلید
کرده اند.
بنابراین اگر به مقایسه ی این آثار (خسرو وشیرین در شاهنامه، شیرین خسرو دهلوی، فرهاد وشیرین وحشی و یوسف زلیخای جامی)با خسرو و شیرین نظامی پرداخته شده است، بدین خاطر نیست که این آثار را در ترازوی یکسانی بسنجیم بلکه به خاطر تعلّق داشتن هر کدام ار این آثار به دوره و عصری از تاریخ ادبیات ایران است،کوشیده ام تا ویژگی ها و باید و نبایدهایی را که در هر عصری در آثار عاشقانه و بزمی راه یافته است،جستجو کنم.
علاوه بر اینها با توجه به اینکه آغاز و پایان و روند داستان خسرو وشیرین در هر یک از این آثار همراه با تغییراتی است برآن شدم تا هر کدام را به طور جداگانه بررسی کنم تا برای خود و همکارانم گره گشایی باشد.
این پایان نامه در یازده بخش تنظیم شده است که عبارت است از :
بخش اول :شرح احوال شاعران،بخش دوم : خمسه سرایی به تقلید از نظامی و مقلدان نظامی ،بخش سوم:پیشینه ی داستان خسرو وشیرین،بخش چهارم:درباره ی

مطلب دیگر :

بررسی iOS 12 توسط یک کاربر اندروید

 خسرو شیرین ، بخش پنجم: مقایسه ی آغاز کتاب خسرو وشیرین با دیگر آثار، بخش ششم:مقایسه آغاز داستان خسرو و شیرین با دگر آثار،بخش هفتم: چکیده داستانها به روایت هر یک از شاعران ،بخش هفتم :نقد وتطبیق شخصیتهای اصلی و فرعی در پنج منظومه،بخش هشتم:نقد وبررسی حوادث داستان در پنج منظومه،بخش نهم:گفتگو در داستان،بخش دهم:هنر شاعری و بخش یازدهم:بررسی عنصر توصیف در پنج منظومه.

لازم به یادآوری است که مثنوی یوسف و زلیخای جامی هرچند که همنام با خسرو شیرین نظامی نیست اما از آنجاییکه جامی آنرا به تقلید از خسرو و شیرین سروده است از لحاظ ساختارو روند داستان مقایسه کرده که در هر بخش مورد پژوهش و بررسی قرارداده ام.
در این پژوهش از «خسرو وشیرین» دکتر بهروزثروتیان، «شاهنامه» چاپ مسکو، «شیرین و خسرو» به قلم غضنفر علی یف (مسکو۱۹۶۶)، «فرهاد وشیرین» از دیوان وحشی به کوشش پرویز بابائی و «یوسف و زلیخا» به اهتمام دکتر ناصر نیکو بخت استفاده شده است.
در این تحقیق شماره سمت راست ممیز سال انتشار اثر و شماره ی سمت چپ شماره ی صفحه است همچنین در آدرس بیتها نام اثر و صفحه ی آن آمده است.
بخش اول :
شرح احوال و آثار شاعران
فصل اول :
شرح احوال و آثار نظامی گنجه ای
زندگی تولد نظامی :
« نظامی، الیاس فرزند یوسف، در سال ۱۱۴۱ م ( ۵۳۶ هـ ) در گنجه یکی از شهرهای باستانی آذربایجان چشم به جهان گشود . بنا به گفته ی خود شاعر، مادر او، دختر یکی از سران کُرد، بوده است. صاحب نظران برآنندکه نیای او مؤیدالدین مردی فاضل و دانشمند بوده است[۱].»
(مبارز۱۳۶۰/۱۱)
البته در مورد تولّد  او اختلاف نظر وجود دارد که مورد بحث ما نیست .
ابیاتی در مثنوی لیلی و مجنون موجود است که پیر گنجه در آنها به نام پدر ومادرش اشاره کرده است .
گر شد پدرم به سنت جد            یــوسف پسر زکی مؤید
گر مادر من رئیسه کــرد            مادر صفتانه پیش من مرد
(لیلی و مجنون،۷۵و۷۴)

2. دانش های نظامی :

نظامی در علوم عقلی و نقلی و ادبی زمان خود تبحّر داشته است:
« غیر از معلومات ادبی، استعداد و قریحه ذاتی که نظامی در فنون شاعری و سخنوری داشته است در علوم عقلی از قبیل فلسفه و منطق و ریاضیات و نجوم و نیز در علوم نقلی از قبیل اخبار و قرآن و فقه و احادیث و سایر علوم وفنون متداول زمان تبحّر و مهارت کامل داشته است[۲]»
(شهابی۱۳۳۷/۳۱)
«علاوه بر این او با زبانهای  آذری، فارسی، عربی و پهلوی آشنایی کامل داشته است و آثار علمی و ادبی نگاشته شده به این زبانها  را مطالعه کرده است[۳].»
(مبارز۱۳۶۰/۱۱)
دانش نظامی، فقط منحصر به علوم عقلی و نقلی نمی شود، بلکه او در علوم و فنون رزمی هم ظاهراً تبحّر داشته است :