این اهداف و سؤالات را پیگیری می‌کند که مشکلات و موانع موجود در توسعه گردشگری مجموعه‌های فرهنگی و همچنین ...
۱-۲- ضرورت انجام تحقیق:
صنعت گردشگرى در جهان در دهههاى اخیر از رشد بسیار خوبى برخوردار بوده است، به طورى که در سال ۱۹۵۰ تعداد گردشگران بینالمللى ۲۵ میلیون نفر و درآمد حاصل از آن (۱/۲) میلیارد دلار بوده است. در سال ۱۹۹۹ تعداد گردشگران به ۹/۶۵۶ میلیون نفر و میزان درآمد حاصل از آن به ۴۵۵ میلیارد دلار رسیده است و پیشبینى مىشود در سال ۲۰۰۵ تعداد گردشگران بینالمللى به رقم ۹۳۷ میلیون نفر و تولید ناخالص این صنعت در جهان به ۲/۷ تریلیون دلار برسد. کشورهاى مختلف جهان سعى دارند که سهم بیشترى از این صنعت را به خود اختصاص دهند تا بر مشکلات اقتصادى خود از قبیل بیکارى، کمبود منابع ارزى و. فائق آیند. ضرورت ایجاب مىکند که با شناخت استعددها و توانمندىهاى این صنعت در هر منطقه، گامى در جهت تقویت این صنعت برداشته شود. (فرزانه، ۱۳۸۹ :۱)
تهران، به لحاظ دارا بودن جاذبههاى مذهبى (زیارتى)، علمى، تاریخى و فرهنگى، یکى از مراکز غنى کشور محسوب مىشود. وجود سه مجموعه فرهنگی، تاریخی: نیاوران، سعدآباد و گلستان از جمله آثار تاریخى و فرهنگى تهران است که مىتواند هزاران گردشگر داخلى و خارجى را جذب نماید. بنابراین انجام یک تحقیق در مورد موقعیت مجموعه‌های گردشگرى این شهر به‌عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران و شناخت امکانات بالفعل و بالقوه و تأثیر آنها در رونق گردشگری ضرورى می کند. (سینایی، ۱۳۷۸ص ۲۷)
از سوی دیگر، یافته‌های این تحقیق می‌تواند از سوی مسئولین و متولیان صنعت گردشگری در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
۱-۳- اهداف تحقیق:
- بررسی مشکلات و موانع موجود در توسعه گردشگری مجموعه‌های فرهنگی
- مشخص نمودن نقش مجموعه‌های فرهنگی بر جذب گردشگر
- مشخص نمودن تأثیر مجموعه‌های فرهنگی سعدآباد، گلستان و نیاوران بر جذب گردشگر و توسعه گردشگری در شهر تهران
۱-۴- سؤالات تحقیق:
- مشکلات و موانع موجود در توسعه گردشگری مجموعه‌های فرهنگی چیست؟
- نقش مجموعه‌های فرهنگی بر جذب گردشگر چیست؟
- تأثیر مجموعه‌های فرهنگی بر توسعه صنعت گردشگری چیست؟
۱-۵- فرضیات تحقیق:
۱- مدیریت مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی تهران در حال حاضر، هم به لحاظ میزان دانش و تخصص مدیران و کارشناسان و هم به لحاظ اخلاق و شیوه برخورد با گردشگران در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و این موضوع با کاهش گردشگران رابطه مستقیم دارد.
۲- تقویت و اصلاح مدیریت مجموعه‌ها و افزایش سطح دانش تخصصی کارشناسان ذی‌ربط و اصلاح اخلاق و رفتار آنها با گردشگران با افزایش انگیزه گردشگران و رونق گردشگری در این سه مجموعه رابطه مستقیم دارد.
۱-۶- پیشینه تحقیق:
با بررسی‌های به‌عمل آمده تاکنون در ارتباط با موضوع آن‌طور که این رساله مدنظر دارد تحقیقی صورت نگرفته است. اما به لحاظ ارتباط غیرمستقیم با موضوع مقالات و پژوهش‌های معدودی انجام شده است که به‌نوعی برخی از ابعاد موضوع این رساله را پوشش می‌دهد که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
- فرامرز، مرتضی. و سرپرست، عباسه. (۱۳۸۹)، «نقش گردشگری در فرایند همگرایی فرهنگی کشورهای اسلامی»، در «مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام»، زاهدان، ۲۷-۲۵ فروردین ۱۳۸۹.
نویسندگان این مقاله تحقیقی، بیشتر به تأثیر اقتصادی گردشگری توجه نموده و معتقدند که: تقویت روحیه گردشگری در مردم یکی از عوامل مهم توسعه اقتصادی است که نقش به سزایی در اصلاح توزیع درآمد بین شهر و روستا و بین شهرهای مختلف کشور دارد. توسعه صنعت حمل و نقل، هتلداری، توسعه صنایع بومی در مناطق مختلف کشور، توسعه شبکه بانکی برای تسهیل معاملات و نقل و انتقال وجوه و تأمین امنیت ملی از طریق همگرایی فرهنگ‌ها همگی از ثمرات افزایش جابه‌جایی کوتاه مدت جمعیتی در قالب گردشگری است. اما نباید فراموش کرد که محور دیگری که ما در آن بسیار قوی هستیم و بسیاری از کشورهای پیشرفته صنعتی و ثروتمند به‌شدت
ضعیف‌اند، میراث فرهنگی و سوابق تاریخی است. در این تحقیق تأکید شده است که فرهنگ ما نقطه قوت ماست و تاریخ ما، زیبایی‌های طبیعت، وسعت کشور و تنوع آب و هوای آن و به‌ویژه هنر ایرانی سرمایه‌ای عظیم برای صنعت گردشگری ایران است. البته در این تحقیق به مجموعه‌های سه‌گانه موضوع رساله حاضر نپرداخته است اما به نکات کلی و کلیدی مفیدی در راستای گسترش صنعت گردشگری ایران اشاره کرده است.
- ICOMOS,(1999), INTERNATIONAL CULTURAL TOURISM CHARTER. 8TH Draft, for Adoption by ICOMOS at the 12th General Assembly, Mexico, October 1999.
منبع مهم دیگر در ارتباط با گردشگری، منشور گردشگری فرهنگی است که توسط ایکوموس، شورای بین‌المللی آثار و سایت‌های تاریخی[۱] در اکتبر ۱۹۹۹ در دوازدهمین مجمع عمومی این شورا در مکزیک ارائه شده است. این منشور اشاره دارد که: میراث طبیعی و فرهنگی یک ذخیره مادی و معنوی است که داستان توسعه تاریخی (جامعه) را بازگو می‌کند. این میراث نقشی مهم در زندگی مدرن دارد و باید برای عموم به لحاظ عینی، فکری و یا احساسی قابل دسترس باشد.
این منشور به حفاظت از بناهای تاریخی و رابطه بین میراث فرهنگی و گردشگری و شش اصل حمایتی از این میراث و نیز از گردشگران را مطرح کرده است.
3- برخی دیگر از پژوهش‌های انجام شده در زمینه صنعت گردشگری
«توماس رادری»[۲] (۱۰۶-۱۰۰: ۲۰۰۶ Rhodri et al,)، مهرانی (مهرانی، ۱۳۷۴) و راه چمنی (راه چمنی، ۱۳۸۳) در پژوهشی به این نتایج دست یافتند که با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق مدیریت بازاریابی می‌توان تا حدود زیادی درآمد ارزی توریسم را افزایش ، درآمدهای خارجی را متنوع و کشور را از آسیب‌پذیری ناشی از نوسانات قیمت نفت حفظ کرد . همچنین توجه به نگرش بازاریابی می‌تواند راه‌حلی برای افزایش جذب گردشگران باشد. «زهرر»[۳] (۳۳۹-۳۳۲: ۲۰۰۹ Zehrer,)، ناصری (ناصری ،۱۳۷۵) و ملک اخلاق (ملک اخلاق، ۱۳۸۲) در پژوهش‌های خود نتیجه‌گیری کردند که رابطه معناداری بین ابعاد سیاست‌گذاری و ابعاد بازاریابی وجود دارد و همچنین عمده‌ترین مشکلات و موانع صنعت جهانگردی کشور موانع تشکیلاتی و سازمانی، وجود سازمان‌های موازی، عدم هماهنگی بین سازمان‌های دست‌اندر‌کار گردشگری در کشور است. زاهدی(زاهدی ، ۱۳۷۷، ص۵۳-۴۳) در تحقیقات خود عنوان کرده است که می‌توان با اتخاذ سیاست‌های توزیع امکانات گردشگریی در سطح کشور به‌نحوی که با ایجاد جاذبه‌های متنوع برای جهانگردان از تراکم بی‌رویه و هجوم به نقاط مشخص گردشگری جلوگیری به‌عمل آورد. همچنین برنامه‌ریزی‌های متمرکز در سطح ملی در خصوص گردشگری نمی‌تواند به‌طور کارا و مؤثری عمل کند و بهتر است از نظام غیر متمرکز استفاده شود . «ویلیامز»[۴] (۴۹۱-۴۸۲ص ۲۰۰۶ Williams,) و صردی ماهکان (صردی ماهکان، ۱۳۸۰) در پژوهشی به این نتیجه دست یافتند که وضعیت اماکن تاریخی آثار باستانی، تسهیلات اقامتی و ایجاد دفاتر بازاریابی و اطلاع‌رسانی از عوامل مؤثر در توسعه صنعت گردشگری است . مدهوشی و ناصرپور (مدهوشی و ناصرپور، ۱۳۸۲، ۵۸-۲۲) با ارائه مقاله‌ای نتیجه‌گیری کرده‌اند که بین تعداد مراکز تصمیم‌گیری و توسعه نیافتگی صنعت گردشگری، ضعف بازاریابی و توسعه نیافتگی، ضعف امکانات زیربنایی و خدمات گردشگری و توسعه نیافتگی و بالاخره فقدان فرهنگ پذیرش گردشگر و توسعه نیافتگی صنعت گردشگری رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. «گیل مور»[۵] (۸۷-۲۲: ۲۰۰۲ Gilmore,) در پژوهشی به این نتایج دست یافت که حفظ، نگهداری، مرمت، توجه بیشتر به جاذبه‌های گردشگری، تأکید بر استفاده از معماری سنتی در ساخت اماکن گردشگری و ایجاد زیر ساخت‌های مناسب می‌تواند به افزایش ورود گردشگران و توسعه صنعت گردشگری منجر شود. «یوزاما»[۶] (۲۰۰۸Uzama,) شجاعی و نورالدین (شجاعی و نورالدین،۱۳۸۶، ۸۰-۸۸) با ارائه مقاله‌ای نشان دادند که توسعه گردشگری در بر گیرنده توجه به ابعاد توسعه در تمامی سطوح فردی، هدایت سرمایه‌ها، جهت‌گیری پیشرفت فناوری و تغییر ساختاری و نهادی است که با نیازهای حال و آینده گردشگران سازگار باشد.مطلب دیگر :
۱-۷- نوع تحقیق:
این تحقیق به‌لحاظ هدف، کاربردی است. چون انتظار می‌رود متولیان و مسئولین صنعت گردشگری از نتایج یافته‌های آن در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با گردشگری استفاده کنند. از سوی دیگر، به‌لحاظ روش توصیفی، اکتشافی است. چون به کشف ویژگی‌ها و توصیف موقعیت مجموعه‌های سه‌گانه فرهنگی، تاریخی تهران می‌پردازد.
۱-۸- روش تحقیق:
این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی و تحلیلی و از نوع کیفی است که به دو شکل مطالعات اسنادی-کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی انجام شده است بدین‌ترتیب که ابتدا جهت روشن شدن ادبیات موضوع تحقیق و تدوین مبانی نظری و سوابق پژوهش از مطالعات نظری بهره گرفته شد که با رجوع به کتابخانه‌ها و استفاده از کتب، پایان‌نامه‌ها و مقالات نگاشته شده، مرحله اول پژوهش به انجام رسید. در ادامه در پی یافتن پاسخ به سؤالات تحقیق و دست‌یابی به اهداف مورد نظر اقدام به تدوین پرسشنامه در راستای موضوع مورد بحث گردید. همچنین برای عمق‌بخشی و افزایش اعتبار پرسشنامه، برای تکمیل اطلاعات پرسشنامه‌ها از مصاحبه استفاده گردید.
۱-۹- محیط پژوهش: این تحقیق در قلمرو محیطی مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی شهر تهران انجام شده است.
۱-۱۰- متغیرها:
در این تحقیق، مدیریت مجموعه‌های فرهنگی، تاریخی شهر تهران به‌عنوان متغیر مستقل و توسعه و رونق گردشگری شهر تهران به‌عنوان متغیر وابسته است. سایر متغیرها مانند گردشگران، صنعت گردشگری و میراث فرهنگی به‌عنوان متغیرهای میانجی و تأثیرگذار هستند.
۱-۱۱- چارچوب تحقیق:
تحقیق و برنامه‌ریزی در ارتباط با صنعت گردشگری می‌تواند معطوف به گرایش‌های مختلف باشد. در اینجا به چند گرایش عمده اشاره می‌شود:
– گردشگری زیارتی و مذهبی
– گردشگری طبیعت(طبیعت‌گردی)
– گردشگری بازرگانی و کسب و کار
– گردشگری علمی
– گردشگری معطوف به اوقات فراغت
متناسب با هر یک از اهداف و مقاصد گردشگری، چارچوب نظری تحقیق متفاوت است. چنانچه تحقیق صرفاً در خصوص گردشگری زیارتی و مذهبی باشد، مبانی نظری مربوط به انگیزه‌ها، اعتقادات و کنش‌های مذهبی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در این رساله، موضوع تحقیق ابعاد چندگانه‌ای از اهداف و مقاصد گردشگری از جمله ابعاد زیارتی، علمی، بازرگانی، تفریحی به‌طور توأمان مورد مطالعه قرار می‌گیرد. بنابراین تحقیق و مطالعه معطوف به این مسئله در شهر تهران و مجموعه‌های سه‌گانه فرهنگی، تاریخی می‌باشد. لذا مبانی نظری آن پیرامون دو رویکرد اصلی شکل می‌گیرد:
الف: رویکرد عرضه و تقاضا
ب: رویکرد امکان سنجی و اصلاح
– رویکرد عرضه و تقاضا
در این رویکرد صنعت گردشگری به مثابه یک ساز و کار توسعه اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته می‌شود که ناشی از اثر‌گذاری و رابطه متقابل تقاضای گردشگری و عرضه آن است.
گردشگرانی که معمولا به مکانی خاص به دلایل شغلی، زیارت اماکن مقدس و یا تفریحات و گذراندن اوقات فراغت مسافرت می‌کنند در واقع تقاضا‌کنندگان اصلی امر گردشگری هستند. عوامل جذب‌کننده منطقه‌ای، جاذبه و اثر‌گذاری یک مکان مذهبی خاص، شرایط اقلیمی و محیط زیست و زیبایی‌های طبیعی و تسهیلات و امکانات تفریحی و شهری، سطح قیمت‌ها، همگی عرضه گردشگری را شکل می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهد که مشخصاً گردشگری هم از طرف تقاضا و هم از سوی عرضه هدایت می‌گردد.(دالس ویل، ۱۳۸۷: ۴۳)
عرضه گردشگری در واقع کالائی تولید می‌کند که آن را «محصول گردشگری» می‌نامیم. برای رسیدن به محصول گردشگری نیاز به تأسیسات زیربنایی و روبنایی جهانگردی است.
– رویکرد امکان سنجی و اصلاح
فرایند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در صنعت گردشگری با هدف اصلاح فرایندها و رونق و توسعه این صنعت منوط به شناخت امکانات و قابلیت‌ها است. در این راستا، موقعیت، کیفیت، ویژگی عملکردی و سایر عوامل موثر نقاط جذب گردشگر، مطالعه و پس از آن نقاط ویژه و مهم مورد ارزیابی و بررسی کیفی قرار می‌گیرد. همچنین ارزیابی، طبقه‌بندی و ترکیب افراد و گروه‌های اجتماعی گردشگری و نحوه استفاده از آنها از مجموعه فضاهای جاذب گردشگری، اقامتی و پذیرایی و تأسیسات زیربنایی جزو اهداف این بخش می‌باشد. ارزیابی اهداف طرح توسعه و رونق گردشگری شهر نیز از طریق شناخت قابلیت‌های توسعه و رفع موانع و کمبودها در این بخش حاصل می‌گردد.
