گروه هنر پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری عنوان: تحلیل بصری نقوش اساطیری ساسانی ...
تصویر۶۹-۳- ظرف نقره ای با نقش شکار قوچ، سده‌ی پنجم ب.م.، موزه ی متروپولیتن ۳۲
تصویر۷۰-۳- بشقـاب نقره‌ای با نقش صحنه شکـار، موزه آذربایجان ۳۲
تصویر۷۱-۳- ظرف سیمین فلزکاری، آغاز دوره اسلامی در بردارنده سبک ساسانی ۳۲
تصویر۷۲-۳- ابریق نقره با نقش شتر بالدار، بخشی مطلا موزه ارمیتا ۳۲
تصویر۷۳-۳- ظرف سیمین، فلزکاری ساسانی یا آغاز اسلامی ۳۲
تصویر۷۴-۳- نقش دو قوچ بر روی کاسه سیمین، از نگارگری آغازین ۳۲
تصویر۷۵-۳- تنگ نقره ای که با شیر های متقاطع تزئین شده اند موزه بییلیو تک ناسیونال پاریس ۳۳
تصویر۷۶-۳- بخش مرکزی بشقاب بانقش سیمرغ نشسته، چهار پنجم میلادی موزه ارمیتاژ ۳۳
تصویر۷۷-۳- صفحه نقره کنده کاری شده با نقش سیمرغ، قطر۲۰ سانتی متر ۳۳
تصویر۷۸-۳- بافته ابریشمی با نقش سیمرغ، سده‌ی ۲و۳ هجری، موزه هنرهای تزئینی پاریس ۳۳
تصویر۷۹-۳-کاسه سیمین، نقش سیمرغ و صحنه شکار، اواخر سده ی۶ میلادی، موزه ارمیتاژ ۵۲
تصویر۸۰-۳- بشقاب نقره‌ای بـا نقش سیمرغ، بخشی مطلا، سده ی۲و۳ هجری، موزه بریتانیا ۵۲
تصویر۸۱-۳- ابریق نقره‌ای با نقش سیمرغ، سده‌ی ۶م، بخشی مطلا، موزه‌ی ارمیتاژ ۵۲
تصویر۸۲-۳- نقش برجسته گچی با نقش سیمرغ، سده ی۷و۸ م، محل نگهداری موزه بریتانیا ۵۳
تصویر۸۳-۳- پارچـه ساسانی بـا نقش سیمرغ، موزه هنرهای تزئینی پاریس ۵۳
تصویر۸۴-۳- بشقاب با نقش سیمرغ، بـرنز، سده‌ی ۷م، قطر: ۲۶.۱ س م، موزه‌ی اسمیتسونیان ۵۳
تصویر۸۵-۳- پارچـه سـاسـانی بـا نقش سیمرغ ۵۳
تصویر۸۶-۴- طاق بستان، نقش سیمرغ بر روی لباس خسرو پرویز، حدود۶۰۰ میلادی ۵۳
تصویر۸۶-۴- سیمرغ، حـجاری شده در طاق بستان، بر حاشیه ی لباس سوارکار زره پوش ۵۴
تصویر ۸۸-۳- بشقاب با نقش زنی سوار بر اژدهای بالدار، سده‌ی ۸ م، موزه‌ی متروپولیتن ۵۸
تصویر ۸۹-۳- بشقاب سیمین با نقش نوازنده سوار بر اژدها، سده ۹م، موزه ارمیتـاژ ۵۸
تصویر ۹۰-۳- بشقاب سیمین ساسانی، ورهام در حال شکار شیر، موزه بریتانیا ۶۳
تصویر ۹۱-۳- بشقاب سیمین ساسانی، ورهام در حال شکار شیر، موزه بریتانیا ۶۳
تصویر۹۲-۳- پارچه ساسانی، با نقش اسب بالدار، سده‌ی۶-۷ م، آنتی نوئه، موزه اوور ۶۳
تصویر۹۳-۳- صفحه نقره، کنده کاری شده ، با نقش شکار قوچ، مجموعه دپارتن اوکس، واشنگتن ۶۳
تصویر۹۴-۳- اثرمهر ساسانی، با نقش اسب بالدار ۶۴
تصویر۹۵-۳- اثر مهر ساسانی با نقش اسب بالــدار، جنس عقیق، مجموعه وس هان ۶۴
تصویر۹۶-۳- بشقاب ساسانی با روکش طلا، موزه آذربایجان ۶۴
تصویر۹۷-۳- نقش دو جوان به همراه دو اسب بالدار، ۵ یا ۶ م، موزه متروپولیتن ۶۴
تصویر۹۸-۳- ابرق مفرغی به سبک ساسانی با نقش نوازندگان و اسب بالدار، بعد دوران ساسانی ۶۴
تصویر۹۹-۳- بشقاب نقره با نقش شاه ساسانی در حال شیر، موزه ارمیتاژ ۶۴
تصویر۱۰۰-۳- ساغر به شکل سر اسب، سده ۷و۶میلادی سینسینای ۶۴
تصویر۱۰۱-۳- سر اسب، ناحیه کرمان، سده چهارم میلادی موزه لوور ۶۴
تصویر۱۰۲-۳- بشقاب ساسانی با نقش گردونه ماه، کنده کاری شده، بخشی مطلا، موزه ارمیتاژ ۶۴
تصویر۱۰۳-۳- مهر مسطح ساسانی با نقش گاو کوهاندار، نوشته پهلوی، موزه آذربایجان ۶۴
تصویر۱۰۴-۳- مهر مسطح ساسانی با نقش گاو کوهاندار، جنس عقیق، موزه آذربایجان ۶۶
تصویر۱۰۵-۳- مهر مسطح ساسانی با نقش گاو کوهاندار، موزه بریتانیا ۶۷
تصویر ۱۰۶-۳- زیور زرین مینایی و مرصع با نقش گریفون، قطر ۴ سانتی متر، موزه لوو ۶۹
تصویر۱۰۷-۳- قسمتی ازجعبه جواهر با نقش گریفون، عاج ، موزه چارتوریسکی ۶۹
تصویر۱۰۸-۳- ابرق طلا بانقش گریفون وگیاهی، مرصع، دیرسن مورس کانتون واله، سوئیس ۶۹
تصویر۱۰۹-۳- پیکره مفرغی، پایه تخت، به شکل شیر دال مجموعه استاکت ۷۰
تصویر۱۱۰-۳- بشقاب نقره ای با نقش سیمرغ، سده ۶ و ۵ م، موزه هنرهای اسلامی برلین ۷۰
تصویر۱۱۱-۳- مهر ساسانی با نقش موجود خیالی، موزه آذربایجان ۷۰
تصویر۱۱۲-۳-تنگ سیمین با نقش گریفون، سده هفتم یا هشتم میلادی ۷۰
س
تصویر ۱۱۴-۳- بشقاب ساسانی، با نقش شکار کردن شیر، موزه ارمیتاژ ۷۶
تصویر۱۱۵-۳- بشقاب نقره ساسانی، با نقش سوارکار کماندار در حال شکار شیر، موزه ارمیتاژ ۷۶
تصویر۱۱۶-۳- قسمتی از بشقاب نقره ساسانی، با نقش شیر محتضر ۷۶
تصویر۱۱۷-۳- قسمتی از جام ساسانی با نقش شیر بالدار، سده ۶ و ۷ میلادی، کانزاس سیتی ۷۷
تصویر۱۱۸-۳- قسمتی از بشقاب نقره ای با روکش طلا، با نقش شکار شیر، موزه آذربایجان ۷۷
تصویر۱۱۹-۳- قسمتی از بشقاب نقره‌ای، ورهام در حال شکار شیر، موزه بریتانیا ۷۷
تصویر۱۲۰-۳- ابریق ساسانی، مرصع، با نقش دوشیر روبروی هم همراه با تزئینات گیاهی ۷۷
تصویر۱۲۱-۳- قسمتی از نقوش روی پارچه ساسانی، نقش شیر بالدار ۷۸
تصویر۱۲۲-۳- قسمتی از بشقاب سیمین ساسانی با نقش شیر محتضر ۷۸
تصویر ۱۲۲-۳- مهر ساسانی با نقش گوپت شاه، کتابخانه ملی پاریس ۷۹
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱-تعریف مسئله
بی تردید طراح گرافیک ایرانی در پهنه فرهنگی تاریخی خود وارث سرمایه عظیمی از نقشمایه‌هاست، این نقوش در همه دوران، بنای عظیمی‌‌از خاطره قومی‌‌بصری برای ما می‌‌سازد. اگر مسئله هویت را برای هنر سرزمین‌مان ضروری بدانیم از مهمترین راهکارهای کامیابی در این مهم استفاده‌ی صحیح از این گنجینه‌هاست. و از آنجایی که هنر ساسانی سهم بسزایی از آن هویت عظیم را در خود داشته، برای استمرار یا تکامل این موفقیت نیاز به تحلیل و پژوهش روشمند احساس میشود. بنابراین جستار حاضر با عنوان تحلیل بصری نقش مایه‌های اساطیری ساسانی و نمود آن در گرافیک ایران (طراحی پوستر) با هدف رشد هویت درآثارگرافیکی انجام گرفته است.
۱-۲- ضرورت و اهمیت تحقیق
آثار به جای مانده در ایران حاوی باورهای اسطوره‌ای و اندیشه‌های دینی و فرهنگی میباشد. شاید به توان گفت مستندترین مدارک برای بازسازی باورها و اعتقادات، آثار به جای مانده از آن دوره میباشد که بعضاً با کمترین تغییراتی به دست ما رسیده‌اند مروری اجمالی بر آثار هنری دوره ساسانی حکایت از آن دارد که هنرمندان آن عصر پیام‌های متنوعی را در قالب صحنه‌های گوناگون برای مخاطبانی که از دست ساخته‌های وی استفاده کرده اند خلق نموده است.
مهرها، نقوش برجسته، سکه ها، پارچه‌ها و یا گچبری‌های بر جای مانده از آن عصر همگی پیام خاصی را به مخاطب القاء می‌‌کنند که در طیف گسترده‌ای ازمفاهیم سیاسی، اجتماعی، دینی، اساطیری و قابل بررسی می‌‌باشند. شناخت و آگاهی بیشتر ما از جوامع گذشته تا اندازه ای وابسته به بررسی و بازخوانی دقیق مفاهیمی‌‌است که به صورت صحنه‌های متنوع بر روی آثار هنری این دوره تجلی یافته اند از این رو در این پژوهش تمام تلاش بر این است با بررسی نقوش اساطیری ساسانی و جمع آوری باورهای اساطیری بتوانیم مجموعه‌ای از نقوش را در کاربرد گرافیک امروزی عرضه نمائیم.
در راستای این پژوهش پس از معرفی اجمالی جامعه و هنر ساسانی به بازشناسی مفاهیم اساطیری ایرانی و غیر ایرانی که بر روی آثارشان نمایش داده شده اند پرداخته شده است.
1-3- سوالات تحقیق
۱- نقوش ساسانی بر اساس کدام اسطوره‌ها شکل گرفته است؟
۲- از کدام حیوانات در نقشمایه‌های ساسانی استفاده شده است؟
۳- در شکل‌گیری نقشمایه‌های ساسانی آیا جنیه‌های مذهبی تاثیرگذار بوده است؟
۴- چگونه میتوان نقوش مربوط به گذشته را درگرافیک امروز به کار برد و دچار کهنگی نشد ؟
۵- نقوش اساطیری ساسانی در گرافیک امروز ایران در چه مضمونی بیشتر به کار رفته است؟
۶- کاربست نقوش اساطیری ساسانی چه مزایایی برای هویت گرافیک امروز ایران دارد؟
1-4- فرضیه
۱- به نظر میرسد جنبه‌های تصویری پرندگان اسطوره‌ای ساسانی،بیشتر از سایر نقوش این دوره بر گرافیک معاصر تاثیرگذاشته است.
۲- به نظر میرسد با بهره گرفتن از نقشمایه‌های ساسانی میتوان به گرافیکی با هویت ملی، مخاطب پسند و تاثیر گذار دست یافت.
۱-۵ اهداف اصلی و فرعی
هدف اصلی: بررسی نقشمایه‌های ساسانی و میزان اهمیت آنها در معرفی و هویت ایرانی در طراحی پوستر و همچنین بررسی رابطه‌ی مفهومی‌‌نقوش ایرانی و چگونگی درک و فهم آن توسط مخاطب.
هدف فرعی: استفاده از نتایج به دست آمده برای طراحی پوستر با ویژگی‌های خلاق، ماندگار و مرتبط با موضوع.
1-6- روش تحقیق- روش جمع آوری اطلاعات
روش انجام تحقیق بر مبنای ماهیت: توصیفی- تحلیلی
1-7-کاربردتحقیق
این رساله در ۴ فصل به بررسی موجودات اساطیرکهن ساسانی و همچنین نقش این موجودات در آثار و اشیاء می‌پردازد. از قدیم الایام هنرمندان تصورات انسان ها را از دنیای خیالشان به تصویر درمی آوردند. موجودات خیالی نیز که انعکاسی از برداشت های مثبت و منفی انسان از خود و دنیای پیرامون هستند در اشکال گوناگون بازنمایی شده‌اند. امید است که با توجه به سیر پایان نامه در جمع آوری و معرفی نقوش اساطیری این دوره و ارائه نمونه‌های کاربردی درگرافیک امروزی به توان مجموعه‌ای مفید به ادبیات رشته افزود.
1-8- پیشینه تحقیق
طبق بررسی‌های انجام شده این گونه استنباط میشود که نقوش ایرانی به ویژه عهد ساسانی از جایگاه والایی برخوردار هستند و مطمئناً چنین تمدن عظیمی با ارزش‌های بصری و ویژگی های منحصر به فرد میتواند منبع مناسبی برای طراحان گرافیک باشد. در دهه‌های اخیر تحقیق درمورد نقشمایه‌های این دوره مورد توجه حوزه‌های مختلف دانشگاهی و علمی‌‌قرار گرفته‌است و بنابر اهمیت موضوع، پایان‌نامه‌ها، مقالات و کتاب های زیادی در رابطه با نقوش ساسانی به رشته تحریر در آمده است که به اختصار ذکر میشود. با بررسی پایان نامه های مرتبط و مقالات، با کمتر موضوعی در رابطه با تاثیرگذاری نقوش اساطیری ساسانی بر گرافیک ایران برمی‌خوریم. بنابراین این ضرورت احساس می شد تا با تحلیل و پژوهش در مورد نقوش اساطیری این دوره مجموعه ای مفید به ادبیات این رشته اضافه نمود. وامید است تا به توان با اطلاعات جمع آوری شده به مقوله هویت سازی در طراحی پوستر کمک کرد.
- پایان نامه ها
۱- رضا جهانفرد، بررسی عناصر نماد در نقش برجسته‌های ساسانی، و تاثیر آن بر گرافیک امروز ایران، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه هنر تهران، ۱۳۷۵.
۲- احمد منتظری، بررسی نمادهای دینی در نقش برجسته‌های ساسانی، کارشناسی ارشد نقاشی دانشگاه هنر تهران، ۱۳۷۸.
۳- مریم رضایی، بررسی نقوش اساطیری در مهرهای دوره ساسانی، کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پاییز۹۰.
۴- نرگس قدوسی، چرایی و چگونگی استفاده از نقوش سنتی در گرافیک معاصر، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه آزاد، واحد تهران مرکز، ۱۳۸۸.
۵- مرضیه پیروزی، نقش باورهای فرهنگی ساسانی در طرح پارچه این دوره، کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز، بهمن۱۳۹۰.
۶- رودیا بنائی، خاستگاه نقوش موجودات تخیلی در هنر دوران ساسانی،کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر تهران، شهریور۱۳۸۶.
۷- زهره عباسی شهرستانی، بررسی باستان شناختی نقوش حیوانی، در مهرهای ساسانی مجموعه (نیری) موزه ملی، کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران،۱۳۹۰.
۸- ایمان زکریایی کرمانی، بررسی نقوش اساطیری در منسوجات ساسانی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه هنر تهران، ۱۳۸۵.
۹- مهدی حق شناس، بررسی نقوش انسانی اساطیری ایران و کاربرد آن در گرافیک محیطی کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشگاه هنرهای تجسمی‌‌آزاد اسلامی،۱۳۹۰.مطلب دیگر :
۱۰- ندا داوری، بررسی نمادهای حیوانی ایران در نشانه‌های گرافیکی معاصر،کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر دانشگاه سیستان و بلوچستان،۱۳۹۰.
۱۱- سمانه ارجمند، تحلیل جنبه‌های تصویری پرندگان اساطیری دوره ساسانی و تاثیر آن در گرافیک معاصر ایران، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، دانشکده هنر شاهد، ۱۳۸۹.
۱۲- معصومه حقانی، مفاهیم نمادین در نگاره‌های ساسانی و کاربرد آن در انتقال معنا در گرافیک امروز، کارشناسی ارشد ارتباط تصویری دانشکده هنر، ۱۳۸۸.
- مقالاتی که در این زمینه نوشته شده
۱- محمد ریاضی، فاطمه ابوترابی، نقش سیمرغ، نشریه طراحی گرافیک ایران- نشان، شماره نوزدهم، بهار ۱۳۸۸.
۲- دکتر مهناز شایسته فر، اشرف موسوی لر، بررسی تطبیقی نگاره‌های منسوجات ساسانی و آل بویه(قرن۴ هجری/۱۰م) از نظر مبانی هنرهای ایرانی- اسلامی، جلوه هنر، دو فصلنامه پژوهشی، فرهنگی و هنری، دانشگاه هنر دانشگاه الزهرا(س)، شماره۲۲،۱۳۸۲.
۳- علیرضا شاه محمدی، تزئینات تاقچه‌های گچی در کاخ‌های ساسانی بیشاپور.
۴- دکتر پرویز ورجاوند، سخنی چند درباره آثار معماری ساسانی در ماورالنهر، مجله‌ی هنر و مردم، شماره ۱۵۰،۱۳۵۲.
۵- دکترجمشید آزادگان، باورها، کارکرد و خاستگاه اساطیر، کتاب ماه هنر، فروردین و اردیبهشت۱۳۸۱.
۶- ستارخالدیان، تاثیر هنر ساسانی بر سفال دوران اسلامی، باستان پژوه، سال دهم، شماره ۱۶، بهار۱۳۸۷.
۷- نصرت الملوک مصباح اردکانی، مطالعه‌ی تاثیر نقش مایه‌های گچبری دوره ساسانی بر نقوش گچبری دوره ساسانی، دو فصلنامه هنرهای تجسمی‌‌نقش‌مایه، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان۱۳۸۷.
۸- افسانه مولایی، سمیه چراغعلی گل، قرینگی در نقوش ساسانی، نشریه اطلاع راستی و کتابداری « کتاب ماه هنر »، شماره ۱۶۲، اسفند۱۳۹۰.
۹- عباس رضایی نیا، بازتاب هنر سیاست و مذهب ایرانی در نقوش بر جسته صخره‌ای دوران اشکانی و ساسانی، جامعه شناسی و علوم اجتماعی « مطالعات ملی »، شماره ۳۶ (علمی– پژوهشی )زمستان۱۳۸۷.
۱۰- شهره جوادی، فریدون اورزمایی، سنگ نگاره‌های ساسانی، اطلاع رسانی و کتابداری « کتاب ماه هنر » شماره ۱۵۱، فروردین۱۳۹۰.
۱۱- توماس هونیگ، مترجم حسین بختیاری، بشقاب سیمین ساسانی، نشریه تاریخ بررسی‌های تاریخی مرداد و شهریور ۱۳۵۶- فروردین۱۳۹۰.
- کتاب‌های نوشته شده و ترجمه شده در این زمینه
۱- رمان گیرشمن، مترجم: بهرام فره وشی، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی، انتشارات علمی‌‌و فرهنگی چاپ دوم، ۱۳۷۰.
۲- جان هینلز، مترجم: ژاله اموزگار و احمد تفضلی، شناخت اساطیر ایرانی، انتشارات چشمه، تهران، ۱۳۸۸.
۳- ولادیمیر لوکونین، مترجم: دکتر عنایت الله رضا، انتشارات بنگاه ترجمه، تهران.
۴- ملکزاده بیانی، هنرهای زیبای ایران در دوران ساسانی، انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، تهران.
۵- ماریو بوسالی و امبرتو شرانو، مترجم: یعقوب آژند، هنر پارتی و ساسانی، انتشارات مولوی، تهران ۱۳۷۶.
۶- حسن پاکزادیان، تاریخ و گاه شماری در سکه‌های ساسانی، حسن پاکزادیان، تهران۱۳۸۴.
۷- امین امینی، سکه‌های ساسانی، انتشارات پازینه، تهران، ۱۳۸۹.
۸- ابوالقاسم دادفر و عادله غربی، مطالعه تطبیقی نقوش بر جسته هخامنشی و ساسانی در ایران، انتشارات پشوتن، تهران، ۱۳۹۱.
۹- جرج راولیسون، هفتمین پادشاهی بزرگ شرقی، تاریخ ساسانیان، کتابخانه بصورت زیر نویس.
۱۰- سعید نفیسی، تاریخ تمدن ایران ساسانی، انتشارات دانشگاه تهران، شماره ۱۴۶، تهران.
۱-۹- شرح کارعملی
پروژه عملی این پایان نامه طراحی پوستر با الهام از نقش مایه‌های اساطیری ساسانی و تاکید بر هویت ایرانی میباشد. استفاده از این نقوش علاوه بر بیان هویت از نظر مفهومی‌‌نیز موثر است.
در طراحی پوسترها سعی شده القاء هویت را یک امر ضروری، و راهکارهای مناسب برای رسیدن به این مهم را استفاده صحیح از نقشمایه‌های غنی ساسانی دانسته، لذا مهمترین شاخصه طراحی‌ها ساده سازی و تجزیه خطی نقشمایه‌های اساطیری به وسیله‌ی ابزار راپید و اضافه کردن عناصر بصری به نقشمایه‌هاست.
طی مشاوره‌های انجام شده با اساتید راهنما مقرر گردید، پوسترها به دو غالب سیاه و سفید و رنگی ارائه شود و اینکه طراح میتواند در طراحی پوسترها تمام یا قسمتی از نقش مایه‌ها را مورد استفاده قرار دهد.
